Η Αρχαία Πέλλα απέχει από την Θεσσαλονίκη περίπου 77 χιλιόμετρα. Στην Πέλλα μετέφερε από τις Αιγές (την Βεργίνα) την πρωτεύουσα των Μακεδόνων ο βασιλιάς Αρχέλαος στις αρχές του 5ου π.Χ. αι.
Η πόλη χτίστηκε σύμφωνα με το ιπποδάμειο σύστημα, με τετράγωνα και ευθείς δρόμους. Διακοσμήθηκε με λαμπρά ανάκτορα, ναούς και μεγαλοπρεπή δημόσια κτίρια. Τα ερείπια που αποκαλύφθηκαν με τις ανασκαφές μαρτυρούν τον πλούτο, τη δύναμη και τη δόξα της.
Σύντομα, η Πέλλα έγινε η μεγαλύτερη μακεδονική πόλη. Τα ανάκτορα ήταν ένα τεράστιο, πολύπλοκο σύμπλεγμα κτιρίων με αυλές και στοές. Ήταν χτισμένα σε λόφο με απέραντη θέα στην πεδιάδα και τη θάλασσα, ως τον Όλυμπο. Η αγορά, το εμπορικό κέντρο, ήταν τετράγωνη και τη διέσχιζε μεγάλη λεωφόρος. Η μεγάλη κεντρική πλατεία της με ιερά, βωμούς και αγάλματα περιβάλλονταν από μεγάλη στοά με δωρική κιονοστοιχία και πολλά καταστήματα και εργαστήρια σε τρεις σειρές τριγύρω. Η αγορά διέθετε κρήνες και τέλειο σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης.
Ιδιαίτερα εντυπωσιακά είναι τα αρχοντικά σπίτια της πόλης, μεγάλα, με εσωτερικές περίστοες αυλές με κομψούς κίονες, λαμπρές αίθουσες με περίτεχνα ψηφιδωτά δάπεδα. Τα ψηφιδωτά αυτά της Πέλλας είναι περίφημα για την τέχνη τους. Αποτελούνται από πολύχρωμες ψηφίδες σε εκπληκτικούς συνδυασμούς θεμάτων από τη φύση, τη μυθολογία και την ιστορία, πανέμορφους σχηματισμούς και χρώματα, με κίνηση και ζωή απαράμιλλη. Το ψηφιδωτό του Διονύσου παριστάνει το θεό της χαράς πάνω σε πάνθηρα στεφανωμένο με το θύρσο στο χέρι. Το ψηφιδωτό με το κυνήγι του λιονταριού απεικονίζει το Μέγα Αλέξανδρο και τον Κρατερό να σκοτώνουν το θηρίο σε μία θαυμάσια σύνθεση με εκπληκτικές φωτοσκιάσεις με ωραίο πλαίσιο με πλούσιο φυτικό διάκοσμο και σπειρομαίανδρο τριγύρω. Η Πέλλα επικοινωνούσε με τη θάλασσα με μεγάλο πλωτό κανάλι.
Τα κτερίσματα των τάφων στα νεκροταφεία της πόλης επιβεβαιώνουν και αυτά το επίπεδο ζωής και τον πολιτισμό της. Εδώ ανασκάφηκε και ο μεγαλύτερος από τους μέχρι τώρα γνωστούς μακεδονικούς τάφους του 4ου π.Χ. αι. Στην Πέλλα λατρευόταν ο Ζευς ο Ύψιστος, ο Ποσειδώνας, η Αθηνά, ο Απόλλωνας, η Δήμητρα, ο Ασκληπιός, ο Διόνυσος και ο Ηρακλής.
Στην Πέλλα γεννήθηκε το 356 π.Χ. ο Μέγας Αλέξανδρος και μεγάλωσε εδώ. Για δύο περίπου αιώνες της ελληνιστικής εποχής η Πέλλα ακμάζει και η ακτινοβολία της εκτείνεται σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Στα 168 π.Χ. την κατέλαβαν οι Ρωμαίοι, οι οποίοι την λεηλάτησαν και μετέφεραν το χρυσό, το ασήμι, τα αγάλματα και τους θησαυρούς της στη Ρώμη. Η πόλη έμεινε σαν πρωτεύουσα της μίας από τις τέσσερις “μερίδες”, στις οποίες οι Ρωμαίοι χώρισαν τη Μακεδονία.
Στο αρχαιολογικό μουσείο της Πέλλας υπάρχουν αρκετά από τα κινητά ευρήματα των ανασκαφών που διενεργούνται τα τελευταία σαράντα χρόνια. Ανάμεσα στα άλλα ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει πολλά αρχιτεκτονικά μέλη, αγάλματα, γλυπτά και ανάγλυφα, κεραμικά, ειδώλια, αγγεία, μήτρες αγγείων και ειδώλια, όπλα, επιτύμβιες στήλες, κοσμήματα, σκεύη, νομίσματα και πολλά ψηφιδωτά από τα δάπεδα των κτιρίων.
